تجربه میراث علمی با ترجمههای رسا و بینقص
تاریخ انتشار: ۲ اسفند ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۴۲۰۵۲۵
مسالهای که جامعه روشنفکری ایران همواره با آن مواجه بوده، بحث ترجمه و تاثیر آن در اندیشه و تفکر است؛ اینکه تا چه اندازه به ترجمه متون از زبانهای دیگر باید اهمیت داد. در ایران کتابها و مقالات مختلفی در این راستا ترجمه شدهاند برخی از آنها توانستهاند در توسعه علمی کشور تاثیرگذار باشند که یکی از این نمونهها نشریه ارغنون بوده است اما بسیاری از آنها با کاستیهایی روبه رو هستند که بدون شک بیتوجهی به آن باعث چالشهای متعددی در این زمینه خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
فقدان فن ترجمه علمی در مجامع علمی
ترجمه فرآیند برگرداندن کلمات از یک زبان به زبان دیگر است. همچنین ترجمه متون، دانش علمی و مبنایی و بینافرهنگی جوامع را در یک مراوده فرهنگی قرار و تأثیر و تاثرات افکار، شیوهها، رویکردهای متنوع و چند جانبه را انتقال میدهد. این فرآیند در نگاه نخست، ساده به نظر میرسد اما فرایندی پیچیده و در عین حال مهم است که باید افرادی که تخصص در این رشته دارند وارد این حوزه شوند. اهمیت آن زمانی دوچندان است که بدانیم جامعه ایرانی از مجرای ترجمه آثار جهانی میتواند تجربه و میراث دیگر کشورهای جهان را درک کند و از آنها استفاده نماید در واقع ادبیات ناگزیر از ترجمه به فارسی است چرا که کشور ما در بسیاری از زمینهها از جمله علمی و تکنولوژیک وابسته به دنیای خارج است، پس می توان نتیجه گیری کرد که ترجمه چه نقش عمدهای می تواند در توسعه یک جامعه داشته باشد. البته این اتفاق زمانی عملی میشود که مترجمان به خوبی بتوانند مطالب آنها را بدون نقص بازتاب دهند در این راستا مجامع علمی و آکادمیک کشور میتوانند مهمترین نقش را ایفا کنند. «سعید جهانپولاد» شاعر، مترجم و پژوهشگر زبان و ادبیات تطبیقی ملل در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا در خصوص اهمیت ترجمه و جایگاه آن در مجامع علمی میگوید: از آنجا که زبان یک پدیده اجتماعی و چند جانبه، بینا فرهنگی است و در هر برههای از تاریخ نفوذ اجتناب ناپذیری در مراودات فرهنگی در جوامع داشته، در میان جوامع علمی و دانشگاهی نیز جایگاه بنیادی دارد.
همچنین از آنجا که از نظر سنجش علمی متون در زمینههای ادبی، علمی و تخصصی جامعه علمی ما با فقدان منابع تاریخی و آنتولوژیکی، هستی شناسی و معرفت شناسی روبرو بوده، نیاز مبرمی به سیستم ترجمه فراگیر و چند جانبه وجود دارد.
بنا به گفته جهانپولاد جدیداً یکی از موسسات معتبر دانشگاهی اعلام کرد از مقالات علمی و پژوهشی و پایاننامههایی که برای تایید و ثبت جهانی ارسال شده از هزار مورد ارسالی کشور ایران، تنها دویست و چند مقاله تایید و تحت بررسی است و بقیه کپی، اقتباس، سرقت و برداشت یا عیناً خود مقالات و کتب مبنایی و اصل بدون ارجاع بوده، یعنی جامعه دانشگاهی ما متاسفانه، خودش جعل و تحریف و انتحال مقالات و کتب مبدایی داشته و این آمار از طرف بالاترین سطح علمی دانشگاهی جهان منتشر شد و متاسفانه جامعه علمی دانشگاهی در برابرش سکوت کرد، این یعنی ما و جامعه دانشگاهی ما به طور عمیق از فقدان منابع و هنر و فن ترجمه علمی، تخصصی و کاربردی غافلیم.
جهانپولاد: یکی از موسسات معتبر دانشگاهی اعلام کرد از هزار مقاله و پایاننامه ارسالی ایران، تنها دویست و چند مقاله تایید و تحت بررسی است و بقیه کپی، اقتباس، سرقت و برداشتی بدون ارجاع بوده است.
سعید جهانپولاد شاعر، مترجم و پژوهشگر زبان و ادبیات تطبیقی مللکاستیها در حوزه ترجمه
به نظر میرسد که وضعیت بازار ترجمه و نشر آنها، به ویژه در حوزه علوم انسانی چندان رضایت بخش نیست و با چالشها و کم و کاستیهای بسیاری روبه رو است در این راستا جهانپولاد در ارتباط با یکی از دلایل ضعف ترجمه در ایران میگوید که اکثر مترجمان فعال از نظر زمانی به روز نیستند و معمولاً با تاخیر نیم قرن و شاید بیشتر به سمت متون میروند. وی در ادامه این مبحث خاطرنشان کرد در حوزه متون ادبی، فلسفی و نظری ما با چالش جدی این به روز شدن و نیاز مبرم جامعه ادبی و فرهنگی روبرو هستیم، تبادلات فرهنگی و ادبی ما در سطح بینالمللی بسیار لاکپشتی است و به جرات میتوانم بگویم با تاخیر و توقف و گاه با غفلتی تاریخی توامان شده است.
یکی دیگر از مشکلات ترجمه بحران اوضاع بنگاههای انتشاراتی داخلی و آثار ترجمیک است. این بنگاههای نشر با کمبودهایی از جمله نداشتن تیم تخصصی و تحریریه اجرایی روبه رو هستند و جز تعدادی ناشر تخصصی، الباقی دغدغمند نیستند و ملاحظات گردش مالی و سود و زیانی دارند، به خود اثر، نام مولف و ترجمه متن دقت نمیکنند و اصولاً نیاز جامعه ادبی و نیازهای به روزتر را مدنظر نمیگیرند و بیشتر متاثر از فضای پروپاگاندای نشرهای قارهای و اروپایی هستند. مشکل دیگر این است که یک اثر در چند بنگاه نشر میشود و گاه دیده میشود چند مترجم سطح متوسط آن را ترجمه کردهاند و به این طریق روانه بازار و غرفه و کتابخانهها میشود، این اختلال در پروژه ترجمه علمی و فنی، فرهنگی ایجاد میکند.
جهانپولاد: با وجود مشکلات معیشتی و مالی، ترجمههای چند از یک اثر، توقع مخاطب را به سطحی نازل تقلیل میدهد و از طرفی اگر ترجمه نامناسب و نامفهوم به دستش برسد، یا اثر را کنار میگذارد یا آثار دیگر مولف را دنبال نخواهد کرد.
«اصغر علی کرمی» شاعر و مترجم در گفتوگو با پژوهشگر ایرنا در خصوص آسیبشناسی و کاستیها این حوزه اظهار میکند: بازار ترجمه نیز مانند هر بازار فرهنگی دیگری در کشور ما این روزها حال و اوضاع خوبی ندارد. از طرفی ناشران با مشکلات زیادی از جمله پایین بودن قیمت کتاب در مقایسه با دیگر کالاها و نیز عدم استقبال مخاطب از کالاهای فرهنگی و کمبود یارانهها و حمایتها روبهرو هستند و از طرف دیگر حقالتحریرها به اندازهای کم و ناامیدکننده است که امکان فراهم کردن سادهترین نیازهای زندگی مترجم را به او نمیدهد. به عنوان مثال ترجمه یک رمان حدود یک سال طول میکشد و عملاً در طول آن یکسال مترجم کار دیگری نمیتواند انجام دهد اما حق الترجمههای که به خاطر آن دریافت میکند حتی برای گذران چند روز از زندگی او نیز کافی نیست. جشنواره شناخته شده یا طرح عمومی فرهنگی برای حمایت از ترجمه وجود ندارد و عملاً شکل یک تفنن درآمده است.
از سوی دیگر نظارت چندانی بر محتوا وجود ندارد و یک کتاب بارها با اندک تغییری منتشر شده و هیچ ایرادی بر چندبارگی ترجمه آن دیده نمیشود در واقع مترجمان نیازمند به صنف یا اتحادیه یا چیزی مشابه آن هستند که مانع از تکرار مکررات و نیز ضایع شدن حقوق آنها گردد. مراد فرهادپور نویسنده و مترجم هم وضعیت ترجمه در ایران را بحرانی میداند و معتقد است که ما امروز با بحران در ترجمه مواجه هستیم زیرا از آنجا که اکنون چنین معنایی برای ترجمه قابل تصور نیست با انبوهی از ترجمههای نظری مواجهیم که با ترجمه نارسا، غلط و با تیراژهای پایین به فضای فکری پرتاب میشوند و آنها را هیچ فردی نمیخواند. در این وضعیت موضوع، کنش و سوژه ترجمه تا حدی زیادی جنبه شخصی و روانی پیدا میکند و به علاقهمندی افراد و دیدن نام خود بر جلد کتاب برمیگردد.
اصغر علی کرمی، شاعر و مترجمدر پایان این مبحث باید خاطر نشان ساخت که اگرچه بسیاری از صاحبنظران بر این باور هستند که ترجمه در ایران وضعیت مطلوبی ندارد اما نمیتوان آن را یکسره مثبت یا منفی ارزیابی کرد. بدون شک عدهای با تلاش و کوششی که از خود نشان دادهاند به نمونههای موفق در این عرصه تبدیل شدهاند که از این نمونههای موفق باید به افرادی که با نشریه ارغنون همکاری میکردند، اشاره داشت که توانستند بر ترجمه و طرز تفکر تاثیرگذار باشند.
نگاهی به مهمترین کاستیهای ترجمه در ایران
افزایش ترجمهها نامناسب و نامفهوم نداشتن تیم تخصصی در بنگاههای نشر کتابپایین آمدن سبد خانوار در مطالعه کتب
عدم استقبال مخاطب از کالاهای فرهنگی به روز نبودن مترجمان پایین بودن قیمت کتاب در مقایسه با دیگر کالاها ترجمه نارسا، غلط و با تیراژهای پایین کاهش تبادلات فرهنگی و ادبی افزایش پدیده کتابسازی عدم نظارت کافی بر محتوا آثار نبود تحریریه اجرایی در بسیاری از انتشاراتیهاسرعت پدیده کتابسازی در عرصه ترجمه
پدیده سرقت ادبی در متون مختلف به ویژه متون ترجمه از جمله مشکلاتی است که در عرصه فرهنگی با آن مواجه هستیم. بدون شک این امر میتواند پیامدهای منفی بسیاری به همراه داشته باشد. عدم رعایت حقوق مولف و سهل و آسان شدن پروسه نشر و پخش کتاب در برخی از بنگاهها، پدیده کتابسازی را سرعت بخشیده است. «احمد پوری» مترجم و نویسنده در گفتوگو با پژوهشگر ایرنا در این خصوص میگوید: تا زمانی که در چاپ کتاب، تمام کوشش بر حذف و وجین کردن که گاه اثر را ابتر هم میکند، باشد و به نظارتهای دیگر و رعایت حقوق پدیدآورنده اعتنایی نشود این پدیده کتابسازی و ترجمه از فارسی به فارسی و چاپ آثار زیادی که فروش خوبی داشتهاند با تغییر چند جمله و واژه با نام شخصی دیگر به عنوان مترجم، ادامه خواهد یافت. چرا که جلوگیری از این پدیده زیانبار فقط با ایجاد نظم و مدیریت و قوانین قابل اجرا امکان پذیر خواهد شد که متاسفانه وجود ندارد.
جهانپولاد بر این باور است که پدیده کتابسازی به سرعت در اکثر انتشاراتیها در حال وقوع است. آثار اصلی و سیر تکوینی و تاریخی آثار متفکران در حوزهها متنوع به صورت اصولی و مبنایی ترجمه نشده است، برای نمونه از ژاک دریدا فیلسوف فرانسوی، به جز چند اثر محدود در ایران ترجمه نشده است، هر چند در مورد اصطلاحات فلسفیاش کتاب تالیف کردهاند که ترجمه نیست و در واقع گاهی یک کتابسازی متوسط است که حتی در ابتداییترین فرهنگ اصطلاحی اش، تألیفگران دچار مشکل شدهاند و میتوانم با یقین کامل بگویم، فقط کتابسازی شده و میانمایگی را ترویج دادهاند. این در حالی است که کار تالیفی نیاز به درک و فهم عمیق متون مبنایی مبدا و سیر تاریخ تطور آن نیز دارد، در حوزه نظریه ادبی انتقادی، گفتمانهای نظری، فلسفی در بینارشتهها، ما این آسیب جدی را داریم و فقدان تیمهای زبده و کارشناس در رشتهها و نیاز یک مؤسسه مرجع جهت معادلسازی فرهنگ اصطلاحی را نیز شدیدا احساس میکنیم.
احمد پوری مترجم و نویسندهکرمی در خصوص بحران کتابسازی در عرصه فرهنگی میگوید: این روزها دیده میشود که مترجمان نوظهوری پیدا شده و متنی را از چند منبع جمعآوری کرده و به عنوان ترجمه خودشان منتشر میکنند. عموم منابع این گروه از کتاب سازان: ترجمههای پیشین، ترجمههای بی سر و ته گوگل ترنسلیت که به ویژه در زمینه متون علمی بسیار متداول است. بنابراین بازار ترجمه، نیاز به یک پاکسازی و پالایش دارد، قرار نیست هر فرد زبان میداند تصور کند میتواند سراغ متون برود، امروزه این پدیده و رونویسی و گاه تغییر شکل دادن زبان یک اثر و بازنویسی متون هم مضاف بر علت این آشفتگی است، یعنی شخص الفبای ابتدایی ترجمه متون را نمیشناسد، اما یک اثر مثلاً رمان یا داستانی از صد سال قبل را بازنویسی و با عنوان ترجمه و بازنویسی به تجدید چاپ میرساند.
راهکارها برای ارتقای ترجمه
همانگونه که گفته شد امروزه برای پیشرفت در زمینههای اقتصادی، علمی و فرهنگی نیاز ملتها برای برقراری ارتباط با یکدیگر افزایش یافته است اما برای برقراری ارتباط با ملتها که به زبانهای مختلف صحبت میکنند موضوع ترجمه به میان میآید. در ایران متاسفانه سطح کیفی ترجمهها تنزل پیدا کرده است برای حل این مشکل باید از یک طرف مترجمها و از طرف دیگر مسؤولان اقداماتی را انجام دهند. در این خصوص جهانپولاد میگوید: ارتقا سطح ترجمه، معطوف به مترجم هست، در واقع به قدرت مترجم در دو سطح زبانی بستگی دارد چه در زبان مبدأ و چه در زبان مقصد، قدرت تبدیل یا جایگزین کردن، آگاهی و دانش بینارشتهای و دریافت سطح بالای تکنیکی و فرآیند درک و حضور مداوم خودش در تولید و زیست زبانی و متنی دارد، در واقع این فاکتورها از ویژگیها و استراتژیهای مترجم خلاق هست، اینکه انتخاب متن بر چه پایهای هست، آیا نیاز امروز جامعه ادبی را برآورده میکند؟ و آیا این انتخاب براساس آثار دیگر صاحب اثر و مولف اتفاق میافتد؟ آیا فرهنگ اصطلاحی و عناصر زیستبوم و فرهنگی و اصطلاحات زبان مادری متن مورد ترجمه، با ترجمه دقیق و نیز پانوشتها و منابع متون پیشین و اکنونی متن صورت میپذیرد. این خودش یک چالش جدی است و بیش از صد سال ترجمه ما از این استراتژی بهره نبرده و مترجمان ما گاهی حتی نمیدانند منظور بعضی از عبارات و اصطلاحات یا عناصر فرهنگی و نامها چه بوده است.
پوری یکی از راهها برای آشفتگیزدایی از ترجمه را تدابیر عملی مسؤولان میداند که مسؤولان باید با نیروهایی که خبره در تولید فرهنگی هستند به جنگ خلافکاریها بروند. تنها کمکی که مترجم میتواند در این زمینه بکند، کار معتبر و با وجدان هنری کردن است.
جهانپولاد پیشنهاد میکند مدیران مؤسسات دولتی، غیر دولتی، دانشگاهی یا مستقل با همراهی بنگاههای انتشاراتی، موسسه مرجعی یا انجمنی از مترجمان حرفهای و رزومهدار واقعی نه رزومههای کتابساز دعوت به همکاری نمایند و حقوق و اساسنامهای نیز تنظیم شود. همچنین مؤسسات انتشاراتی میبایست آثار مهم قابل ترجمه و نشر را به این موسسه و تیمهای کارشناسی در رشته و بینارشته ارجاع داده و از طریق این موسسه یا مؤسسات زیرمجموعه و مرتبط به ترجمههای سیستماتیک، علمی و فنی منجر شود، مؤسسات انتشاراتی نیز تبادلات فرهنگی و ادبی خود را با ملل دیگر از سر بگیرند و ارتباطات علمی و تخصصی با شاعران، نویسندگان، مؤلفان، متفکران حال حاضر ایجاد نمایند. بنابراین برای ارتقای ترجمه نیاز به اتحادیههایی است که توسط خود ناشران اداره شود و برای آن تصمیمگیری شود. کرمی معتقد است اگر یک جشنواره رسمی و جدی در حوزه ترجمه ادبیات داشته باشیم میتواند در معرفی استعدادها و تجلیل از پیشکسوتها مفید باشد. مهمتر از اینها تخصیص میزان مشخصی یارانه دولتی به کتاب های ترجمه شده است که باید برایش تصمیمگیری شود. در تمام کشورهای جهان و از جمله کشورهای ادبی هر سال جشنوارههای بسیار بزرگ با جوایز چشمگیر در خصوص ترجمه و معرفی آثار ادبی کشورهای دیگر برگزار میشود که نمونه مشابه و حتی نزدیک به آن در کشور ما نیست.
یکی دیگر از گامهای مهم برای ارتقای ترجمه این است که در حوزه ترجمه باید روابط و تبادلات فرهنگی و ادبی به سطح بالاتری برسد. خصوصاً که با رسانههای مجازی و فضای اینترنتی ما میتوانیم، تماس و ارتباط سیال و کنشگری را با نویسندگان، شاعران، متفکران امروزی و بنیادها و مؤسسات ژنتیکی متنی جهان داشته باشیم و صحت، سلامت اطلاعات و منابع را نیز از این مؤسسات و مؤلفان دریافت نماییم. البته برای تحقق این امر نیاز به یک اجماع گروهی از متفکران در این حوزهها دارد، ضرورت دارد یک همگرایی و شکلی از یک نهضت دوباره به وقوع بپیوندد و مترجمان دانشگاهی و غیردانشگاهی در زیر یک چتر گردهم بیایند و مؤسسات دولتی و غیر دولتی نیز آنان را حمایت کنند تا این پروژه ترجمه شکل سیستماتیک و به سامان به خود بگیرد.
در پایان باید اذعان داشت که ترجمه از چند منظر میتواند در حوزه علوم انسانی تأثیرگذار باشد مثلاً در حوزه علوم مانند دیگر زمینههای علوم از جمله ریاضی و طبیعی و غیره میتواند دست یافتهای جدید تمدن بشری را از دیگر زبانها وارد یک حوزه کند به طور مثال همانطور که ترجمه میتواند یک دست یافته های جدید علمی را در زمینه ستارهشناسی یا مکانیکی و هر علم دیگری به زبان فارسی وارد کند در زمینه علوم مانند فلسفه و زبانشناسی و غیره نیز میتواند پای مباحث جدید را به گستره یک زبان دیگر باز کند با توجه به اهمیت این موضوع باید به این مهم توجه ویژهای شود.
برچسبها نویسنده میراث فرهنگی ترجمه کتاب کتابمنبع: ایرنا
کلیدواژه: نویسنده میراث فرهنگی ترجمه کتاب نویسنده میراث فرهنگی ترجمه کتاب کتاب پژوهشگر ایرنا ترجمه در ایران گفت وگو پدیده کتاب کتاب سازی بنگاه ها کاستی ها ترجمه ها زمینه ها روبه رو یک اثر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۴۲۰۵۲۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فراخوان سیودومین جایزه جهانی کتاب سال منتشر شد
به گزارش خبرگزاری مهر، فراخوان سیودومین جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شد. مهلت ارسال آثار این جایزه تا ۳۱ شهریور است.
سیودومین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با هدف شناسایی و معرفی کتابهای ارزشمند در دو حوزه مطالعات اسلامی و مطالعات ایرانی، در سه بخش تألیف، ترجمه و تصحیح که برای نخستینبار طی سال گذشته میلادی (۲٠۲۳) به زبانهای گوناگون در کشورهای مختلف (غیر از ایران) چاپ شده است، در بهمنماه ۱۴٠۳ برگزار میشود.
دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال از تمام ناشران، پدیدآورندگان و صاحبنظران دعوت میکند یک نسخه مکتوب از کتاب موردنظر خود را برای شرکت در این دوره از جایزه به نشانی دبیرخانه و نسخه الکترونیک کتاب را نیز به پایگاه الکترونیکی جشنواره به نشانی www.bookaward.ir ارسال کنند.
بر اساس این فراخوان موضوع آثار ارسالی در بخش مطالعات اسلامی شامل کلیات، معارف اسلامی، تاریخ اسلام، رجال، اخلاق، علوم قرآنی، حدیث، ترجمه متون اسلامی، قرآنپژوهی و تفسیر، فقه و حقوق اسلامی، علم کلام، فلسفه، تصوف و عرفان، تاریخ علم در اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامی، اقتصاد اسلامی، هنر و معماری اسلامی، مطالعات اسلامی معاصر و … و در بخش مطالعات ایرانی شامل کلیات، زبان و زبانشناسی ایرانی، مردمشناسی، تاریخ علم در ایران، شعر و ادب فارسی، تاریخ ایران، هنر و معماری ایرانی، تاریخ و تمدن ایران باستان، ترجمه آثار اندیشمندان ایرانی و… است.
آثار ارسالی باید از ابتکار و خلاقیت در ارائه بینش اسلامی و تحقیقات و مطالعات ایرانی و بهرهمندی از ارزش فرهنگی درخور توجه و منطبق با معیارهای تحقیقی و پژوهشی و استناد به منابع معتبر و علمی، برخوردار باشند.
تناسب حجم کتاب با محتوا، فصلبندی موضوعات، رعایت هماهنگی فصلها و یکدستی مطالب، ذکر فهارس فنی، اهتمام به ویراستاری، آرایه مناسب کتاب و نداشتن اغلاط چاپی، رعایت معیارهای اساسی ترجمه در کتابهای ترجمهشده، رعایت آداب و قواعد تصحیح انتقادی متون به همراه توضیحات و حواشی لازم و ارائه نسخ بدل به حد کافی در کتابهای تصحیحشده از ویژگیهای آثار ارسالی است.
کد خبر 6093284 فاطمه میرزا جعفری